O ile wspólnik w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcjonariusz w spółce akcyjnej nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki, to już pełnienie funkcji członka zarządu, najczęściej dumnie nazywanego prezesem lub wiceprezesem, wiąże się z istotnym ryzykiem osobistej, majątkowej odpowiedzialności za zobowiązania zarządzanego podmiotu. Źródłem odpowiedzialności jest art. 299 Kodeksu spółek handlowych, w przypadku członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, oraz art. 116 Ordynacji podatkowej i art. 21 Prawa upadłościowego, które przewidują również odpowiedzialność członków zarządu spółek akcyjnych i prostych spółek akcyjnych. Przepisy te jednocześnie wskazują, w jakich okolicznościach członek zarządu spółki kapitałowej nie będzie ponosił osobistej odpowiedzialności. Z praktycznego punktu widzenia najistotniejsze są sytuacje:
- złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie,
- wydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego,
- wydania postanowienia o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.
Jak widać, samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie zwalnia członka zarządu z odpowiedzialności. Takiego skutku jednak nie wywołuje złożenie wniosku w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Dlatego na gruncie dotychczas obowiązujących przepisów wykształciła się praktyka równoległego składania wniosków: o ogłoszenie upadłości i oraz wniosku restrukturyzacyjnego. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości chroniło członków zarządu przed osobistą odpowiedzialnością, zaś wniosek restrukturyzacyjny zmierzał do osiągnięcia podstawowego celu, to jest do restrukturyzacji zobowiązań spółki.
Utarcie się takiej praktyki miało swe źródło w długości rozpatrywania wniosków restrukturyzacyjnych przez sądy. Złożenie wniosku restrukturyzacyjnego od wydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego dzieliło często kilka miesięcy i niewątpliwie oddalenie momentu ochrony nie było korzystne dla członków zarządu.
1 grudnia 2021 roku weszła w życie istotna zmiana Prawa upadłościowego. Art. 9a obecnie stanowi, że wniosek o ogłoszenie upadłości w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia podlega odrzuceniu. Konsekwencje odrzucenia są daleko idące ? pismo procesowe odrzucone przez sąd nie wywołuje żadnych skutków procesowych. Oznacza to, że w przypadku równoczesnego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i wniosku restrukturyzacyjnego po rozpoznaniu wniosku restrukturyzacyjnego wniosek o ogłoszenie upadłości ? jako odrzucony ? będzie traktowany jako niebyły, nigdy nie złożony. Nie zaistnieje zatem okoliczność zwalniająca członka zarządu z odpowiedzialności.
Warto na marginesie wspomnieć, że tzw. Tarcza 4.0 (ustawa z 19 czerwca 2020 roku o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19) wprowadzając uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne przewidziała dodatkową okoliczność zwalniającą członków zarządu z odpowiedzialności a mianowicie wskazywała, iż ich odpowiedzialność jest wyłączona wówczas, gdy dokonali oni obwieszczenia o otwarciu postępowania o zatwierdzenie układu, o ile to postępowanie zakończy się bądź to prawomocnym zatwierdzeniem układu bądź to otwarciem postępowania sanacyjnego lub upadłościowego (art. 25 Tarczy 4.0). Ponieważ obwieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym ukazuje się mniej więcej w ciągu tygodnia od złożenia wniosku, ochrona członków zarządu przed odpowiedzialnością powstawała stosunkowo szybko, pod warunkiem oczywiście pozytywnego zakończenia postępowania o zatwierdzenie układu.
Jednak także 1 grudnia 2021 roku doszło do zmiany w tym zakresie. Przepisy odpowiadające uproszczonemu postępowaniu restrukturyzacyjnemu uregulowanemu w Tarczy 4.0 obecnie zawarte są w ustawie ? Prawo restrukturyzacyjne, zaś postępowanie oparte na nowych przepisach zaczęto nieformalnie określać jako uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne 2.0 (o szczegółach nowych rozwiązań można przeczytać w jednym z poprzednich wpisów: lewandowskikancelaria.pl/zmiany-w-postepowaniu-o-zatwierdzenie-ukladu/). Jednakże w nowej regulacji nie ma już przepisu przewidującego wyłączenie odpowiedzialności członków zarządu z dniem obwieszczenia o otwarciu postępowania o zatwierdzenie układu.
Zatem obecnie z literalnego brzmienia przepisów wynika, że ochrona członków zarządu spółek kapitałowych zaistnieje tylko wtedy, gdy złożą ?samotny? wniosek o ogłoszenie upadłości (a więc gdy są przekonani, że próba restrukturyzacji się nie powiedzie) lub gdy zaryzykują, złożą jedynie wniosek restrukturyzacyjny i to ryzyko się opłaci czyli dojdzie do zatwierdzenia układu. Z pewnością samo równoległe złożenie wniosków – o ogłoszenie upadłości i restrukturyzacyjnego – nie zwolni członka zarządu z odpowiedzialności.
Brak odpowiednika art. 25 Tarczy 4.0 wobec zmiany art. 9a Prawa upadłościowego niewątpliwie zwiększa ryzyko negatywnej oceny działań członków zarządu i pociągnięcia ich do odpowiedzialności osobistej. Dopóki ustawodawca nie zdecyduje się wprowadzić takiego odpowiednika, sytuacja nie jest klarowna, choć też nie jest jednoznacznie niekorzystna dla osób piastujących te funkcje. W obecnym stanie prawnym można bowiem bronić też interpretacji dla nich korzystnej, opartej na art. 189 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego, który stanowi, że w postępowaniu o zatwierdzenie układu skutki otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego powstają z dniem układowym ustalonym na podstawie art. 211 tej ustawy. Treść art. 189 ust. 2 przemawia za tym, aby zrównać skutki obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego z otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego, o którym mowa w art. 299 Kodeksu spółek handlowych, art. 116 Ordynacji podatkowej oraz art. 21 Prawa upadłościowego. Nie ma też funkcjonalnego czy celowościowego argumentu przemawiającego za tym, aby różnicować skutki otwarcia postępowania o zatwierdzenie układu od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego w pozostałych trybach.
Niemniej, ten stan prawny jest bardzo świeży, oczywiście zatem nie ma jeszcze choćby szczątkowego, a tym bardziej utrwalonego orzecznictwa sądów. Stąd też, propozycja tej interpretacji nie może być traktowana jako stuprocentowa gwarancja zwolnienia od odpowiedzialności. Z pewnością obecna sytuacja jest wysoce niepożądana, zarówno z punktu widzenia członków zarządu jak i wierzycieli spółek, którymi oni zarządzają. Teraz pozostaje jednak jedynie obserwacja praktyki sądów i pomysłów legislacyjnych ustawodawcy.
Karol Fiedoruk
Aplikant adwokacki
